'Herexamen'
Goede toetsen, eerlijke toetsen, rechtvaardige beslissingen, de juiste balans. Welke woorden je er ook voor kiest, het gaat erom dat bij de toetsing en examinering het belang van de getoetste op de eerste plaats komt. Hem of haar moet het verder helpen, voor hem of haar moet de toetsing relevant en van nut zijn. Dat is niet eens een doelstelling, dat zou je een recht kunnen noemen van degene die getoetst wordt. Natuurlijk kunnen er daarnaast andere doelen zijn, maar het belang van de getoetste mag nooit uit het oog verloren worden.
Toetsing en examinering en onderwijs zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Met toetsen en examens worden belangrijke beslissingen genomen die grote gevolgen kunnen hebben voor de levens van mensen die de toetsen afleggen. Het is aan de toetsenmakers om in dit licht goede keuzes en afwegingen te maken. En daar valt anno 2021 in Nederland het één en ander op af te dingen.
De bestaande toetsing en examinering hebben veelal die eerste belangrijke oriëntatie verloren. Meer en meer worden het instrumenten om het onderwijs op opbrengst en kwaliteit te controleren. Dat moet óók, maar dat mag van leerlingen geen pionnen op het schaakbord van onderwijsbeleid en onderwijstoezicht maken. Net zomin als ‘t het onderwijs mag versmallen tot dat wat in de toets of het examen aan bod komt. We hebben 'herexamen', we moeten met z’n allen terug naar de tekentafel.
Kansengelijkheid
Toetsing in het kader van kansengelijkheid en rechtvaardigheid vraagt van ons om anders te kijken naar en anders te denken over toetsing. Op welke manier helpt onze toetsing en examinering leerlingen die hun weg zoeken onder veel moeilijkere omstandigheden? Om antwoord te geven op die vraag is lef en een open blik nodig, want met de staande praktijk gaan we er niet komen. Er is een oud-Griekse term die je in dit verband zou kunnen opvoeren: ‘parrhesia’. Het betekent zoiets als ‘de moed om de waarheid te zeggen’. Niet om bewondering te zoeken voor je eerlijkheid, maar omdat je, ongeacht de gevolgen, het belangrijk vindt je geweten te volgen en vrijuit te spreken over wat gezegd moet worden vanuit het belang van het onderwerp zelf. En dat is precies wat we nodig hebben.
Mijn betrokkenheid
Ik heb 40 jaar geleerd en gewerkt in de wereld van toetsing, examinering en onderwijs: als student, als docent, als toetsexpert en als directeur van een toetsbureau. Mijn onverminderde fascinatie voor het onderwerp heeft te maken met wat toetsen en examens voor mensen kunnen betekenen. Ze kunnen waardevol zijn, helpend en richtinggevend maar evengoed hard en onrechtvaardig, als ze de deur voor je neus dicht slaan. Het is daarom dat ik nog bij tal van vraagstukken rondom toetsing en examinering betrokken ben. En het is ook daarom dat ik onlangs gepromoveerd ben op hét toetsmoment in Nederland, de eindtoets basisonderwijs.